ریشه های استبداد کدامند؟
[ad_1]«من استبد برأیه فقد خاطر و غرر؛ هر کس استبداد رأی را پیشه خود سازد، به تحقیق خود را به مخاطره و خطر انداخته اسـت.»
فرآوری: حامد رفیعی - بخش نهج البلاغه تبیان
استبداد از ریشه «ب د د» و به معناى «انفراد در هر امرى و اختصاص دادن آن به خود، بدون مشارکت دیگران و تنها بر سر کارى ایستادن و بى توجهى به منع دیگران، اسـت. دو عامل در مستبد شدن انسان نقش دارد.یکی تملق و چاپلوسی و دیگری تکبر و خودبرتربینی. امام علی علیه السلام می فرماید: «کثرة الثناء ملق یحدث الزهو و یدنی من العزة؛ مدح و ثنای زیاد کبر و خود نمایی به وجود می آورد و از عزت دور می کند.»
تملق گویان، انسان را دوست ندارند
چاپلوسان و متملقان، همانند دشمنانی می مانند که انسان را بالا می برند تا دیگران او را به زمین بکوبند.امام علی علیه السلام می فرماید: «انما یحبک من لا یتملقک؛ کسی به انسان علاقه دارد که تملق گویی نمی کند.» یا «اخوک من صدق، لا من صدقک : برادرت کسی اسـت که به تو راست گوید نه کسی که با تملق تأییدت کند.»
«مشورت عین هدایت اسـت و کسی که فقط به نظر خود بسنده کرد حتماً در خطر افتاده اسـت.»
بنابراین انسان خردمند و فرهیخته، باید مواظب باشد که چاپلوسان و ثناگویان او را از سریر عزت، به حضیض ذلت نکشند و نفس خویش را به دست تملق دیگران سرکش نکند همانگونه که مولای متقیان فرمود: «من مدحک فقد ذبحک ؛ ستایش کننده ات بطور حتم کشنده ات می باشد.»
چاپلوسی حد و مرز دارد
امام علی علیه السلام حد و مرز چاپلوسی و کوتاهی در تمجید از دیگران راکه مورد ستایش قرار گیرد، مشخص فرموده اسـت: «الثناء باکثر من الاستحقاق ملق و التقصیر عن الاستحقاق عی او حسد؛ مدح و ثنای کسی بیش آنچه در اوست چاپلوسی و کوتاهی کردن در آنچه شایسته ذکر اسـت یا از روی ناتوانی یا از روی حسد می باشد.»
تکبر ورطه نابودی اسـت
تکبر که زاییده تملق اسـت درخت پوک و بی ریشه ای اسـت، که ظاهری جالب و دیدنی دارد. تکبر باعث تک بینی و تک نظری و خود را از همه برتر دیدن می شود.و این یعنی جمود و هلاکت! از زبان علی علیه السلام روایات متعددی در این باب ذکر شده اسـت از جمله:
«من استبد برأیه هلک؛ کسی که به رأی و نظر خود بسنده کند، زمینه هلاکت خود را فراهم آورده اسـت.»
«من استبد برأیه فقد خاطر و غرر؛ هر کس استبداد رأی را پیشه خود سازد، به تحقیق خود را به مخاطره و خطر انداخته اسـت.» «من استبد برأیه زل؛ هر کس به رأی خود اکتفا کرد دچار لغزش شده اسـت.»
استبداد رأی نتیجه کبر و گویای جهل و ناآگاهی انسان اسـت . انسان عاقل، اندیشه و نظر خود را صائب نمی داند و به رأی خود بسنده نمی کند. از نشانه های پرخود را از هیچکس برتر نمی داند و اسیر استبداد رای نمی شود.
با عقل مردم شریک شوید!
مشورت با عاقلان در هر زمینه ای انسان را از استبداد دور می کند، زیرا اهمیت دادن به نظر دیگران معنایش عدول از نظرات خویش اسـت و زندگی شیرینتر و بهتری را برای انسان در کنار هم نوعانش رقم می زند، امام علی علیه السلام در این باره می فرماید:
«العاقل من اتهم رأیه و لم یثق بکل ما تسول له نفسه؛ عاقل کسی اسـت که رأی خود را متهم نماید و به آنچه نفسش برای او می آراید اعتماد نکند.» یا فرموده اسـت: «من شاور الرجال شارکها فی عقولها؛ هر کس با مردم مشورت کند در عقل آنان شریک شده اسـت.»
«کثرة الثناء ملق یحدث الزهو و یدنی من العزة؛ مدح و ثنای زیاد کبر و خود نمایی به وجود می آورد و از عزت دور می کند»
مشورت پشتیبان محکمی اسـت که انسان را از سقوط و پشیمانی حفظ می کند: «لا مظاهرة اوثق من المشاورة؛ هیچ پشتیبانی محکمتر از مشاوره نیست.»
آن کس که خودرأی باشد و تنها نظرخویش را صحیح بداند، زمینه نابودی خویش را فراهم کرده اسـت: «والاستشارة عین الهدایة و قد خاطر من استغنی برأیه؛ مشورت عین هدایت اسـت و کسی که فقط به نظر خود بسنده کرد حتماً در خطر افتاده اسـت.»
پایان تلخ استبداد
فرجام دنیوى مستبدان شکست و زوال و پایان کار آنان در آخرت، عذاب جهنم اسـت: «...و خابَ کُلُّ جَبّار عَنید * مِن ورائِهِ جَهَنَّمُ ویُسقى مِن ماء صَدید * یَتَجَرَّعُهُ ولا یَکادُ یُسیغُهُ ویَأتیهِ المَوتُ مِن کُلِّ مَکان و ما هُوَ بِمَیِّت ومِن ورائِهِ عَذابٌ غَلیظ»(ابراهیم/ 15 17 و اعراف/165) چنان که روایات نیز بر عذاب امیران مستبدّ دلالت مى کند.
منابع:
- نهج البلاغه ؛حکمت 161، 347 ، 202.
- غرر الحکم ص 298 حدیث 17. ص 202 حدیث 436. ص 616 حدیث 124.
- الحیاة ج 1 ص 163 به نقل از نهج البلاغه.
- نور الثقلین ج 1 ص 404
- مجمع البحرین، ج 1، ص 162;
- لسان العرب، ج 1، ص 339، «بدد».
[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان